Το παρακάτω αποτελεί απόσπασμα από ένα από τα τελευταία μου έργα. Λέγεται «Ο άσχημος κύκνος» αλλά ο τίτλος είναι προσωρινός. Πραγματεύεται την Ομορφιά, μια έννοια που με έχει στοιχειώσει σχεδόν όλη την έως τώρα ζωή μου και ως εκ τούτου το έργο αυτό ίσως και να αποτελεί μια κάποια λύτρωση…
Ήρωας: Είναι περίεργο, όμως, πως από ψηλά όλα φαίνονται πιο όμορφα, ακόμα κι εκείνα που δεν είναι. Για αυτό μάλλον οι Άγγελοι και ο Θεός ο ίδιος κοιτάζουν τη Γη και τη λατρεύουν. Γιατί τη βλέπουν από ψηλά και τους μοιάζει τόσο μα τόσο όμορφη. Να, η πόλη που φαίνεται απ’ έξω. Όταν περπατάς στους δρόμους της δεν μπορείς να αγνοήσεις τα άσχημα κτίριά της, τους βρώμικους δρόμους της και, ακόμα χειρότερα, τους άσχημους ανθρώπους που την κατοικούν. Αν την κοιτάξεις όμως από εδώ είναι λες και τα κτίριά της τα άσχημα αμέσως αλλάζουν όψη, οι δρόμοι της μοιάζουν συμμετρικοί και καλοφτιαγμένοι και, θέλοντας και μη καθώς αντικρίζεις μια τόσο όμορφη εικόνα, υποθέτεις πως μόνο ωραίοι άνθρωποι θα μπορούσαν να ζουν σε μια τόσο όμορφη πόλη. Η ομορφιά, δηλαδή, πρέπει να είναι ζήτημα ύψους.
Αλήθεια, ο άντρας ο εντυπωσιακός είναι πάντα ένας ψηλός άντρας και όχι ένας κοντός. Το ίδιο και μια γυναίκα αν και για εκείνη το ύψος πρέπει να είναι περιορισμένο. Να μην είναι κοντή αλλά να μην είναι και πολύ ψηλή. Ο άντρας, όμως, πρέπει να είναι όσο πιο ψηλός γίνεται. Έχεις ακούσει, ας πούμε, ποτέ να παινεύουν έναν άντρα κοντό; Όχι βέβαια. «λεβέντη», «παλικάρι» λένε πάντα έναν ψηλό άντρα. Έτσι, με τις λέξεις αυτές δεν περιγράφει μια πεθερά το γαμπρό της; Μια θεία τον ανιψιό της; Μια μάνα το παιδί της; Βέβαια, αν κάποιος από όλους αυτούς είναι κοντός, κάτι βρίσκουν να πουν και για αυτόν. Λένε, ας πούμε, ότι είναι καλό παιδί. Δουλευταράς. Έξυπνος. Αλλά, όσο και να προσπαθούν να πείσουν ότι και αυτά είναι προτερήματα, το βλέπεις στο μάτι τους ότι χίλιες φορές θα προτιμούσαν να ήταν «λεβέντης» και παλιάνθρωπος παρά καλό παιδί.
Όμως δεν είναι τα πάντα μόνο θέμα ύψους, είναι και πάχους. Ένας «λεβέντης», ένα «παλικάρι» δικαιούνται τους τίτλους αυτούς μόνο αν είναι μέσα στα επιτρεπτά όρια βάρους. Αν δεν είναι, ο «λεβέντης» γίνεται αμέσως «γομάρι». Και αν σε όλους αρέσει ένας «λεβέντης», σε κανέναν δεν αρέσει ένα «γομάρι». Αυτά τα γομάρια, ακόμα και από ψηλά αν τα δεις, δεν ισχύει ο προηγούμενος κανόνας. Δεν τα βλέπεις όμορφα, γιατί δεν παύουν να φαίνονται γομάρια, να είναι πολύ μεγαλύτερα από οποιονδήποτε βρίσκεται γύρω τους. Εάν κανείς, λοιπόν, πρέπει να ξεχωρίζει για κάτι, αυτό θα πρέπει να είναι η εμφάνιση και όχι οι διαστάσεις του.
Αν έβλεπα, λοιπόν, έναν Άγγελο, θα του έλεγα να κατέβει για μια στιγμή στη Γη, να την κοιτάξει από χαμηλά και όχι από ψηλά και τότε να μου πει αν εξακολουθεί να τη βλέπει όμορφη. Άσε επίσης που θα του έλεγα να δει τους ανθρώπους από κοντά, να τους γνωρίσει, να περάσει χρόνο μαζί τους και μετά να αποφάσιζε αν αξίζει τον κόπο να τους αγαπά τόσο πολύ.
Μπαίνει στη σκηνή ένας νεαρός, φορώντας μια πετσέτα και σκουπίζοντας με μια άλλη το κεφάλι του. Ξυπόλητος, μόλις έχει βγει από το μπάνιο. Όσο συζητάνε, ο νεαρός θα ντύνεται
Νεαρός: τι μουρμουράς πάλι εσύ εκεί;
Ήρωας: τις συνηθισμένες μου εμμονές περί ομορφιάς
Νεαρός: Και κατέληξες κάπου;
Ήρωας: Όχι. Ως συνήθως όχι. Αλλά η σκέψη δεν γίνεται για να καταλήξει πάντα σε μια απόφαση
Νεαρός: Και τότε γιατί γίνεται; Σκέφτομαι για να αποφασίσω κάτι, όχι γιατί δεν έχω κάτι καλύτερο να κάνω
Ήρωας: Είναι μια εξήγηση και αυτή. Απλή μεν αλλά εξήγηση
Νεαρός: Και τι φιλοσοφούσες σήμερα;
Ήρωας: ότι η ομορφιά είναι ζήτημα ύψους. Να, έλα εδώ δίπλα μου το παράθυρο και κοίτα έξω. Δεν σου φαίνεται πανέμορφη η πόλη;
(ο νεαρός πηγαίνει και ρίχνει μια γρήγορη ματιά)
Νεαρός: Καλή είναι
Ήρωας: από κοντά όμως δεν είναι και τόσο
Νεαρός: η συγκεκριμένη πάντως δεν είναι και τόσο άσχημη. Ξέρεις, από ψηλά έχεις μια συνολική εικόνα. Εάν το από κάτω είναι άσχημο, από ψηλά θα βλέπεις το άσχημο στην ολότητά του, δηλαδή ακόμα πιο άσχημο
Ήρωας: εσύ δηλαδή από τι πιστεύεις ότι εξαρτάται η ομορφιά;
Νεαρός: από την οπτική γωνία
Ήρωας: δηλαδή;
Νεαρός: δηλαδή από το που επιλέγει να δει κανείς και που να εστιάσει το μάτι του. Κοίτα, ας πούμε, εμένα. Έχω άσχημα δόντια, είναι στραβά και έχουν κενά μεταξύ τους. Αν επιλέξεις να με δεις εκεί, δηλαδή, πολύ πιθανό να αγνοήσεις άλλα σημεία μου που είναι όμορφα
Ήρωας: δεν είναι άσχημα τα δόντια σου. Ολόκληρος είσαι η έκφραση της τελειότητας
Νεαρός: (γελάει). Το λες αυτό επειδή κοιτάζεις τη συνολική εικόνα και πιθανώς να δίνεις μεγαλύτερη βαρύτητα στα υπόλοιπα σημεία μου, τόσο που τα δόντια να μην τα προσέχεις καθόλου. Είναι ζήτημα οπτικής γωνίας, λοιπόν.
Ήρωας: το λέω από την καθαρά πρακτική πλευρά. Εσύ, ας πούμε, μπορείς να γοητεύσεις και να έχεις τον οποιονδήποτε, Όχι όμως κι εγώ
Νεαρός: κανείς δεν μπορεί να γοητεύσει τους πάντες, στο έχω ξαναπεί. Αυτός είναι ένας μύθος που μόνος σου έχεις χώσει μες στο μυαλό σου κυρίως για να δικαιολογήσεις (και καλά) την άποψη ότι εσύ είσαι άσχημος
Ήρωας: μα είμαι άσχημος
Νεαρός: είσαι ένα σύνολο από άσχημα και όμορφα χαρακτηριστικά που κανείς θα επιλέξει σε ποιο από όλα να εστιάσει. Και αν επιλέξει σε κάποιο από τα ωραία και αν φτάσει στο σημείο να σε ερωτευθεί ίσως, αυτόματα τα άσχημα όλα εξαλείφονται και μετατρέπονται και αυτά σε όμορφα. Τρία χρόνια τώρα που είσαι μόνιμος πελάτης μου, ποτέ δεν κατάλαβα για ποιο λόγο θεωρείς τόσο άσχημο τον εαυτό σου. Βάλε μου ένα ουίσκι κι εμένα.
Ήρωας: (βάζει ένα ποτήρι ακόμα και το δίνει στο νεαρό, ο οποίος κάθεται μισοντυμένος στο κρεβάτι και ανάβει τσιγάρο)
Δεν ήμουν πάντοτε άσχημος. Υπήρξαν εποχές, πριν μερικά χρόνια, που ήμουν πολύ όμορφος. Ψηλός, αδύνατος, ντυνόμουν με ωραία ρούχα, έβγαινα έξω και διασκέδαζα. Τι όμορφα που ήταν όλα τότε! Με ποθούσαν, το ξέρω αλλά δεν τους πολυποθούσα εγώ. Χαιρόμουν που άρεσα και αυτό μου ήταν αρκετό. Δεν έπαιζα μαζί τους, όχι, ποτέ δεν έπαιξα με τα συναισθήματα των άλλων. Απλά μου άρεσε να αρέσω και μέχρι εκεί, αυτό μου έφτανε.
Ύστερα, ήρθαν τα άλλα χρόνια. Σταδιακά έχασα την ωραία μου εμφάνιση. Πάχυνα, ασχήμυνα και χρόνο το χρόνο έπαψα να αγοράζω ωραία ρούχα – φοβόμουν να πάω να δοκιμάσω μεγαλύτερα νούμερα. Ίσως γελάσεις αλλά δεν μπορείς να φανταστείς πόσο με καταρράκωνε όταν η πωλήτρια μου έλεγε ότι το ρούχο που ήθελα δεν έβγαινε στο νούμερό μου. Με τρόμαζε η αγορά ρούχων για αυτό και συνήθως πήγαινα να ψωνίσω μόνο όταν πλέον είχαν τόσο πολύ φθαρεί που δεν γινόταν να φορεθούν άλλο.
Μετά, σταμάτησα σιγά σιγά να βγαίνω έξω. Δεν ήθελα να υποβάλω τον κόσμο στο να πρέπει αναγκαστικά να δει έναν τόσο άσχημο άνθρωπο με αυτά τα απαίσια, φαρδιά ρούχα. Κλεινόμουν σπίτι, λοιπόν και επειδή ούτε κι εμένα δεν ήθελα να βασανίζω με την εμφάνισή μου, σταμάτησα να κοιτάζω καθρέφτες. Είναι πολύ άσχημο πράγμα οι καθρέφτες να ξέρεις. Τους αποφεύγω όπως ο διάολος το λιβάνι. Ξυρίζομαι, χτενίζομαι και επικεντρώνω το βλέμμα μου μόνο στην περιοχή που με ενδιαφέρει, χωρίς να κοιτάξω ολόκληρη την εικόνα. Γιατί, εάν τη δω, θα απογοητευθώ ξανά και ένας Θεός ξέρει πόσο πολύ έχω κουραστεί να απογοητεύομαι. Τους φοβόμουν από μικρός τους καθρέφτες. Πρέπει να ήμουν πέντε ή έξι χρονών όταν ένα βράδυ ξύπνησα και – στο ορκίζομαι, δεν ήταν όνειρο – είδα από τον καθρέφτη που ήταν στο δωμάτιο να βγαίνουν αποκρουστικές μορφές, κάτι άσχημοι άνθρωποι με υπερβολικά μεγάλους λαιμούς και να με δείχνουν – γιατί δεν ήξερα αλλά για καλό δεν ήταν. Από τότε τους φοβάμαι τους καθρέφτες, δεν τους κοιτάζω αλλά ακόμα και αυτό είναι ένα μαρτύριο της καθημερινότητας: όπου και αν πας υπάρχουν παντού καθρέφτες, στο σπίτι, στο δρόμο, στο αμάξι, στη δουλειά, στο γυμναστήριο. Και πρέπει εγώ να ζω τη ζωή μου αγνοώντας τους, προσπαθώντας να μην τους κοιτάζω και, πίστεψέ με, είναι ανυπόφορο να περπατάς και να μη μπορείς να στρίψεις το βλέμμα σου εδώ κι εκεί, από τον κίνδυνο να πέσει το μάτι σου πάνω σε ένα καθρέφτη. Μα κι εμείς, οι άνθρωποι… τους βάζουμε παντού γύρω μας για να μας δείχνουν αυτό που υπάρχει ενώ στην πραγματικότητα μόνο αυτό δεν θέλουμε να βλέπουμε: το υπαρκτό…
Νεαρός: (σηκώνεται και ολοκληρώνει το ντύσιμό του με κάπως αμήχανες κινήσεις) Και αν σου έλεγα ότι μπορεί κανείς να εντοπίσει ομορφιά σε σένα στον τρόπο που μιλάς και που σκέφτεσαι, ακόμα και αν δεν συμφωνεί μαζί σου;
Ήρωας: θα σε ευχαριστούσα για την ευγένεια αλλά δεν θα σε πίστευα
Νεαρός: και γιατί αυτό;
Ήρωας: γιατί η ομορφιά της σκέψης και της έκφρασης, όπως είπες, είναι μεν αρετές αλλά για άλλους λόγους. Είναι για να γράψεις ένα ωραίο βιβλίο, να συνθέσεις μια όμορφη μουσική, μέχρι εκεί. Κανείς στην καθημερινότητά μας δεν θα σε αγαπήσει για αυτού του είδους την ομορφιά. Ως συγγραφέα, ναι, ως συνθέτη, επίσης. Αλλά όχι ως εραστή. Για να σε ποθήσει θα πρέπει να έχεις εξωτερική εμφάνιση και τίποτε άλλο.
Νεαρός: αυτό που λες έρχεται σε αντίθεση με την πραγματικότητα, την οποία επικαλείσαι. Κοίτα γύρω σου όλα τα ζευγάρια, γνωστά και μη. Σου μοιάζουν να είναι εξίσου όμορφοι και οι δύο ή να έχουν ωραία σώματα και να είναι ακαταμάχητοι; Είτε, λοιπόν, ο ένας βρήκε στον άλλο μια κρυμμένη ομορφιά είτε, αν κρίνω από το επάγγελμά μου, η ομορφιά δεν είναι θέμα ύψους αλλά του μήκους του κρεβατιού
Ήρωας: λες λοιπόν ότι η ομορφιά έχει να κάνει με το κρεβάτι;
Νεαρός: λέω αυτό που εσύ λες. Εσύ εστιάζεις σε σωματικά – εξωτερικά χαρακτηριστικά και συμφωνώ ότι για πολύ κόσμο αυτό είναι το μεγαλύτερο, αν όχι το μοναδικό, κριτήριο. Το διαπιστώνω από τη δουλειά μου άλλωστε. Εσύ γιατί νομίζεις ότι με επιλέγουν τόσοι και τόσες; Επειδή ίσως είμαι καλό παιδί; Δεν τους νοιάζει αυτό διότι άλλος είναι ο σκοπός τους. Η αντίληψη της ομορφιάς, επομένως, μπορεί και να εξαρτάται από το σκοπό της χρήσης της. Από το τι ακριβώς θέλουμε να κάνουμε με αυτή. Εάν ο σκοπός μας είναι να βιώσουμε κατανόηση, καλοσύνη, ότι καλό συναίσθημα τέλος πάντων, τότε ίσως και να εστιάζεται η προσοχή μας σε αυτά τα χαρακτηριστικά και όχι στα εμφανισιακά. Αν πάλι θέλεις να πηδήξεις ή να ζήσεις τη ματαιοδοξία του να είσαι δίπλα σε έναν όμορφο άνθρωπο, τότε η σημασία σου θα επικεντρωθεί στο πως είναι το σώμα.
Ήρωας: πολύ ενδιαφέρουσα τοποθέτηση… και αν, ας πούμε, εμένα με ενδιαφέρει τόσο η ομορφιά σώματος όσο και ψυχής;
Νεαρός: Τότε εύχομαι οι δουλειές σου να πηγαίνουν πάντα καλά για να με προσλαμβάνεις συχνά
Ήρωας: λες ότι ένας τέτοιος συνδυασμός είναι απίθανος;
Νεαρός: λέω ότι είναι σπάνιος στην καλύτερη περίπτωση. Μάλλον για κάποιο λόγο ο Θεός δεν θέλησε να δώσει και τα δύο μαζί σε έναν άνθρωπο. Δεν ξέρω, ίσως να ήταν ανυπόφορη τόση ομορφιά και θέλησε να μας απαλλάξει από αυτή τη μονοτονία. Ίσως πάλι η ομορφιά να προβάλει καλύτερα μέσα από την ασχήμια. Ίσως κανείς να μην είναι πραγματικά όμορφος αλλά να υπάρχουν απλά και μόνο διαβαθμίσεις ασχήμιας: ο λιγότερο άσχημος να είναι αυτός που ορίζουμε ως ομορφότερο.
Ήρωας: Η ομορφιά ορίζεται μέσα από την ασχήμια… να μια ακόμα ενδιαφέρουσα άποψη. Αλλά ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι ότι ορίζεις τον θετικό όρο μέσα από τον αρνητικό. Ο κόσμος συνήθως κάνει το αντίθετο. Ακόμα ένα δείγμα της ιδιαιτερότητάς σου.
Νεαρός: καθένας διαμορφώνεται μέσα από το περιβάλλον του. Το δικό μου είχε συνδυάσει την ομορφιά με το χρήμα
Ήρωας: με ποιόν τρόπο;
Νεαρός: Ο πατέρας μου – δαιμόνιος στο να χτίζει επιχειρήσεις πάνω στην άμμο – διαπίστωσε ότι ήμουν όμορφο παιδί και θέλησε από πολύ μικρό να με κάνει μοντέλο. Πράγματι, έκανα μία ή δύο φωτογραφήσεις αλλά αυτή η δουλειά χρειάζεται και άλλα, γνωριμίες, διασυνδέσεις που δεν μπορούσαν να γίνουν. Έπειτα άλλαξα και τα δόντια μου, βλέπεις, όταν μεγάλωσα και ήταν όσο στραβά είναι και τώρα. Θα μπορούσε, βέβαια, να μου τα φτιάξει αλλά κατάλαβε ότι δεν «τραβούσα» και το θεώρησε κάπως αποτυχημένη επένδυση, σαν όλες τις άλλες που είχε κάνει. Φυσικά, μέχρι να το πάρει απόφαση, με είχε γυρίσει σε άπειρες οντισιόν, με είχε τραβήξει μόνος του εκατοντάδες φωτογραφίες, με είχε κουράσει τόσο πολύ.
Μετά, άλλαξε τροπάριο. Μου είπε να γίνω ηθοποιός ή τραγουδιστής. Ταλέντο δεν είχα για κανένα από τα δύο αλλά εκείνος έλεγε ότι πλέον η εμφάνιση είναι το παν και όχι το ταλέντο. Νέες οντισιόν, νέα δοκιμαστικά, νέες φωτογραφήσεις. Νέο χάσιμο χρόνου και πάνω που φαντάστηκα πως πλέον θα το έπαιρνε απόφαση, άρχισε να με προωθεί να δουλεύω σε μπαρ, να κάνω το σερβιτόρο ή το μπάρμαν γιατί έλεγε πως αυτές οι δουλειές έχουν λεφτά και έχουν να κάνουν με την εξωτερική εμφάνιση. Την περίφημη ομορφιά. Σκοπός μου θα έπρεπε να είναι μέσα από την όποια ομορφιά μου να κάνω μια αντίστοιχη δουλειά κι εκείνος μια επένδυση πάνω μου. Τι ήθελα εγώ δεν είχε σημασία αλλά βέβαια ήμουν – και ίσως είμαι ακόμα – αρκετά αδύναμος χαρακτήρας για να του εναντιωθώ.
Κάποιο βράδυ ρίξαμε έναν τρομερό καβγά πριν πάω στη δουλειά. Μόλις του είχα πει ότι με έκαναν μπάρμαν από σερβιτόρο κι εκείνος το θεώρησε σημαντική προαγωγή ενώ εγώ του έλεγα πως θα τα παρατούσα να βρω μια δουλειά πέρα από τη νύχτα, να κοιμάμαι και να ξυπνάω σαν άνθρωπος. Έγινε μεγάλη φασαρία και πήγα στο μπαρ θυμωμένος. Κάποια στιγμή μου την έπεσε μια κυρία και περισσότερο για να ξεσπάω παρά γιατί μου άρεσε, πήγα μαζί της σε ένα ξενοδοχείο. Δυο ώρες μετά μου έδωσε λίγα χρήματα. Αντέδρασα αλλά εκείνη επέμεινε. «Πάρ’ τα σαν δώρο, δεν υπονοώ τίποτα», μου είπε. Την κοίταξα καλά. Δεν ήταν καμιά πρόστυχη ούτε περπατημένη. Ήθελε απλά να περάσει καλά και πέρασε και τα χρήματα τα έδωσε γιατί δεν ήξερε με ποιόν τρόπο να εκφράσει την ευχαρίστησή της.
Τότε μου μπήκε η σκέψη που με οδήγησε σε αυτό το δρόμο. Στην αρχή είχα πολλούς δισταγμούς αλλά μετά σιγά – σιγά το συνηθίζεις. Άντρες, γυναίκες, σου φαίνονται το ίδιο. Τα λεφτά στο σπίτι πολλαπλασιάστηκαν και ο πατέρας μου – επιτέλους – έκανε την μοναδική πετυχημένη επένδυση που τόσο ήθελε όλη τη ζωή του. Ακόμα διηγείται στα καφενεία πόσα πολλά βγάζουν οι μπάρμεν… που να ήξερε!
Ήρωας: εάν δεν σου αρέσει αυτό που κάνεις, φαντάζομαι μπορείς να το σταματήσεις…
Νεαρός: ξέρεις κάτι; Μου αρέσει και όσο συζητάμε σκέφτομαι πως μου αρέσει επειδή κολακεύομαι να με θεωρούν όλοι όμορφο και να με ποθούν είτε είμαι είτε δεν είμαι